دارورسانی هدفمند؛ انواع و کاربرد ها
دارورسانی هدفمند یا (TDD) به عنوان یک رویکرد انقلابی در پزشکی مدرن، به ویژه در درمان بیماری‌های پیچیده مانند سرطان، اختلالات عصبی، و بیماری‌های خودایمن پدیدار شده است. برخلاف روش‌های مرسوم دارورسانی، که دارو‌ها به‌صورت سیستمیک تجویز می‌شوند، هدف دارورسانی هدفمند متمرکز کردن عوامل درمانی به‌طور خاص در محل اثر، کاهش عوارض جانبی و افزایش اثربخشی درمانی دارو است. در این مقاله انواع مختلف سیستم‌های دارورسانی هدفمند (TDDS) و کاربرد‌های آن‌ها را بررسی می‌کنیم و پیشرفت‌های اخیر درباره پتانسیل آن‌ها برای تحول روش‌های درمانی را مرور می‌کنیم.
سیستم دارورسانی هدفمند
انواع دارورسانی هدفمند:
1. دارورسانی مبتنی بر ذرات نانو
نانوذرات با اندازه‌های ۱ تا ۱۰۰ نانومتر، نقش مهمی در سیستم‌های دارورسانی هدفمند مدرن ایفا می‌کنند. این ذرات ریز می‌توانند برای حمل دارو به اشکال مختلف از جمله لیپوزوم‌ها، می‌سل‌ها، دندریمر‌ها و نانوذرات طلا مهندسی شوند. اندازه کوچک و مساحت سطح بزرگ آن‌ها را قادر می‌سازد تا برای مدت طولانی در جریان خون گردش کنند و احتمال تجمع دارو در محل مورد نظر را افزایش می‌دهد. یکی از مزایای کلیدی نانوذرات، توانایی آن‌ها برای هدف قرار دادن غیرفعال تومور‌ها به دلیل افزایش نفوذپذیری و اثر (EPR) است، پدیده‌ای که در آن رگ‌های خونی تومور‌ها به نانوذرات اجازه می‌دهد تا راحت‌تر در آن‌ها نسبت به بافت‌های طبیعی تجمع کنند.
علاوه بر این، نانوذرات را می‌توان برای هدف‌گیری فعال با اتصال لیگاند‌هایی به سطح آن‌ها طراحی کرد که به طور خاص به گیرنده‌های بیان شده توسط سلول‌های هدف متصل می‌شوند. به عنوان مثال، در درمان سرطان، نانوذرات را می‌توان برای هدف قرار دادن آنتی ژن‌های تومور خاص مهندسی کرد. این استراتژی در رساندن عوامل شیمی درمانی به تومور‌ها و در عین حال صرفه‌جویی در بافت‌های طبیعی، نویدبخش بوده و در نتیجه اثرات نامطلوب را به حداقل می‌رساند. نانوذرات همچنین برای رساندن اسید‌های نوکلئیک مانند siRNA یا DNA به سلول‌های خاص برای کاربرد‌های ژن درمانی استفاده می‌شوند.
دارورسانی هدفمند با استفاده از ذرات نانو
2. هدف‌گیری با واسطه گیرنده
دارورسانی هذفمند به واسطه گیرنده شامل استفاده از لیگاند‌هایی مانند آنتی‌بادی‌ها، پپتید‌ها یا مولکول‌های کوچک است که به طور خاص به گیرنده‌های بیان شده بیش از حد در سطح سلول‌های هدف متصل می‌شوند. این روش به طور گسترده در درمان سرطان مورد استفاده قرار می‌گیرد، جایی که سلول‌های تومور اغلب گیرنده‌های منحصر به فرد یا بیش از حدی را بیان می‌کنند که در سلول‌های سالم یافت نمی‌شوند. با ترکیب دارو‌ها به این لیگاند‌ها، محققان می‌توانند عوامل درمانی را دقیقاً به سلول‌های تومور هدایت کنند و در عین حال از بافت‌های سالم اجتناب کنند. به عنوان مثال در ایمونوتراپی سرطان این مورد به بخشی ضروری از درمان این بیماری تبدیل شده و دارو‌هایی مانند تراستوزوماب امتانسین (Kadcyla) موفقیت بالینی قابل توجهی را نشان می‌دهند. همچنین در این رویکرد ارائه آنتی بیوتیک‌ها به عفونت‌های باکتریایی خاص، به ویژه در موارد پاتوژن‌های مقاوم به دارو، در حال بررسی است.
3. هدف‌گیری مغناطیسی
هدف‌گیری مغناطیسی شامل استفاده از میدان‌های مغناطیسی برای هدایت نانوذرات مغناطیسی، مملو از دارو‌ها، به ناحیه خاصی از بدن است. نانوذرات مغناطیسی را می‌توان با دارو‌ها فعال کرد و سپس به جریان خون تزریق کرد. هنگامی که یک میدان مغناطیسی از خارج به بدن اعمال می‌شود، نانوذرات را به بافت هدف هدایت می‌کند و امکان تحویل دقیق دارو را فراهم می‌کند. این تکنیک برای درمان‌های موضعی، به ویژه در زمینه درمان سرطان و تحویل ژن مورد توجه قرار گرفته است. هدف‌گیری مغناطیسی را می‌توان برای درمان تومور‌هایی استفاده کرد که دسترسی به آن‌ها از طریق روش‌های سنتی دشوار است، مانند تومور‌هایی که در مغز یا اعماق بدن هستند. این روش در درمان سرطان با استفاده از نانوذرات مغناطیسی مملو از عوامل شیمی‌درمانی را که می‌توان در محل تومور متمرکز کرد و غلظت‌های بالاتر دارو را فراهم کرد و آسیب به بافت سالم اطراف را کاهش داد، کاربرد دارد همچنین هدف‌گیری مغناطیسی برای هدایت ناقل‌های تحویل ژن به بافت‌های خاص، به ویژه در ژن درمانی نیز استفاده می‌شود.
شماتیک دارورسانی هدفمند از روش مغناطیسی
4. سیستم‌های دارورسانی پاسخگو به محرک‌ها (SRDDS)
سیستم‌های دارورسانی پاسخگو به محرک‌ها (SRDDS) به گونه‌ای طراحی شده‌اند که محموله‌های درمانی خود را در پاسخ به محرک‌های داخلی یا خارجی خاص آزاد کنند. این محرک‌ها می‌توانند شامل تغییرات دما، pH، آنزیم‌ها یا وجود یون‌های خاص باشند SRDDS را می‌توان با استفاده از موادی مانند پلیمر‌ها، لیپوزوم‌ها یا هیدروژل‌ها مهندسی کرد که در مواجهه با محرک‌های خاص دچار تغییرات فیزیکی یا شیمیایی می‌شوند. به طور مثال در درمان سرطان، سیستم‌های دارورسانی حساس به pH برای آزادسازی انتخابی دارو‌های شیمی درمانی در محیط اسیدی تومور‌ها توسعه یافته‌اند یا برای مداوای بیماری‌های التهابی استفاده از SRDDS برای رساندن عوامل ضد التهابی به طور مستقیم به بافت‌های ملتهب در شرایطی مانند آرتریت روماتوئید در حال بررسی است.
شماتیک دارورسانی هدفمند از روش مغناطیسی
۵. ترکیبات آنتی‌بادی-دارو (ADCs)
ADCها یک روش بسیار خاص برای دارورسانی هدفمند هستند که ویژگی آنتی‌بادی‌های مونوکلونال را با قدرت دارو‌های سیتوتوکسیک ترکیب می‌کند. جزء آنتی‌بادی ADCها به طور خاص به آنتی ژن‌های مرتبط با تومور متصل می‌شود و امکان تحویل انتخابی دارو به سلول‌های سرطانی را فراهم می‌کند. هنگامی که ADC وارد شد، دارو در داخل سلول آزاد می‌شود که منجر به آپوپتوز یا مرگ سلولی می‌شود. ADCها نشان دهنده پیشرفت قابل توجهی در درمان سرطان هستند و رویکرد هدفمندتری را برای شیمی درمانی ارائه می‌دهند که آسیب جانبی به سلول‌های سالم را به حداقل می‌رساند.
از طریق توسعه سیستم‌های پیشرفته مانند نانوذرات، تحویل با واسطه گیرنده، هدف‌گیری مغناطیسی و سیستم‌های پاسخ‌دهنده به محرک‌ها، محققان به‌طور قابل‌توجهی توانایی رساندن دارو‌ها را به طور مؤثرتر به محل موردنظر، افزایش داده‌اند. این سیستم‌ها دارای پتانسیل فوق‌العاده‌ای هستند، به ویژه در درمان بیماری‌های پیچیده. با ادامه تحقیقات و ظهور فناوری‌های جدید، سیستم‌های دارورسانی هدفمند احتمالاً به سنگ بنای پزشکی شخصی تبدیل خواهند شد.
دیدگاهتان را بنویسید